18 خواص زرشک برای انسان: (از خاصیت و فواید زرشک بیشتر بدانید)

از خواص زرشک تازه و خشک بیشتر بدانید:

دانه‌ های زیبای زرشک (barberry)، از درختان همیشه سبز با شاخ و برگی روشن به رنگ‌های قرمز، نارنجی و بورگاندی به دست می‌ آیند. خواص زرشک که برگرفته شده از نهال زرشک می‌ تواند به‌ عنوان پرچین حصار، پایه کاشت برای سایر محصولات و یا درختچه‌ ای تزیینی در باغ و باغچه شما کاربرد داشته باشد. مقاومت و سازگاری بالای آن در کنار هزینه‌های اندک نگهداری، این درخت زرشک را مطلوب بسیاری نموده است.

البته این گیاه زرشک بیش از 400 گونه مختلف را به خود اختصاص می‌دهد. برخی برگریز و برخی همیشه سبز هستند، بعضی گونه‌ها دارای خار و برخی دیگر بدون آن خواهند بود. بسیاری از گونه‌های آن بومی شرق آسیا و مابقی به آمریکای شمالی و یا جنوبی تعلق دارند.

البته برخی گونه‌ های غیربومی نیز در آفریقا، اروپا و سایر مناطق مورد کشت قرار گرفته‌اند. خاصیت زرشک؛ برای سلامتی امروزه مورد توجه بسیاری قرار گرفته و بر محبوبیت آن افزوده است. از این رو قصد داریم تا در ادامه به دلایل افزودن این ماده مغذی در رژیم غذایی خود بپردازیم.

آشنایی با درخت زرشک:

پیش از درک خواص زرشک، بهتر است با خود این گیاه و انواع آن آشنایی یافت. در کشور ما نیز گونه‌های متعدد این گیاه در مناطقی نظیر آذربایجان، لرستان، فارس، دامنه‌های البرز، تهران، خراسان و …کاشت می‌شود. این گیاه نیاز آبی اندکی دارد. حتی انواع وحشی آن قابلیت رشد در محیط‌های کم آب و یا با آب شور را کسب نموده‌اند.

لازم به توضیح است که میوه مطلوب درختچه زرشک، در فصل پاییز قابل برداشت است. هم‌چنین نور زیاد و جریان متناوب هوا برای رشد آن حیاتی است. تکثیر آن نیز به روش‌های پاجوش، قلمه و نیز بذرپاشی امکان‌پذیر خواهد بود. از گونه‌های معروف‌تر که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• زرشک بی‌ دانه یا نوع اقتصادی این گیاه
• زرشک زرافشانی یا وحشی و دانه‌دار
• زرشک پلویی یا پفکی و دانه اناری
• زرشک زالزالکی که در ابتدا قرمز و سپس سیاه و دانه‌ دار می‌شود.
• زرشک کوهی یا وحشی

دو مورد آخر بیشتر در بازار گیاه و برای مصارف عمومی نظیر پخت و پز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فواید زرشک برای سلامتی:

همان‌طور که پیشتر عنوان شد گیاه زرشک، درختچه‌ ای با توت قرمز ترش است و اصطلاحاً زرشک نامیده می‌شود. امروزه آن را در سراسر جهان پرورش می‌دهند. این گیاه قرن‌ها برای درمان مشکلات گوارشی، رفع انواع عفونت‌ها و بیماری‌های پوستی به‌صورت گسترده در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

چشمگیر ترین ترکیب موجود در آن بربرین عنوان می‌شود که نوعی آنتی‌اکسیدان قوی است و در بیماری‌های دیابت، عفونت‌های دندان و درمان آکنه نیز کاربرد وسیعی دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین خواص زرشک، معرفی می‌گردد:

خواص زرشک در حفظ سلامتی کبد:

دفع سموم و پاکسازی بدن از مواد غیر مفید به دوش کبد است. از جمله فواید زرشک می‌توان به خاصیت ضد میکروبی آن اشاره نمود که در این امر در حفظ سلامت کبد جایگاه ویژه‌ ای می‌یابد. پاکسازی کبد و بهبود عملکرد آن با این ماده قابل دسترسی است. حتی در مداوای بیماری کبد چرب، عصاره آن که سرشار از رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان بوده، کاربرد فراوانی دارد.

خاصیت زرشک در کاهش فشار خون:

وجود پلی فنول، آنتی‌اکسیدان‌های قوی و نیز ویتامین سی به سلامت و افزایش طول عمر دیواره رگ‌های خونی منجر شده که این امر با کاهش فشار خون در افراد مبتلاء به این بیماری تضمین می‌گردد.

فواید زرشک در حفظ سلامت پوست و مو:

استفاده از ویتامین سی برای کلاژن‌ ساختن و داشتن پوستی روشن و شفاف بر کسی پوشیده نیست. تولید ملانوما با این ماده به کم‌رنگ شدن لکه‌های پوستی کمک می‌کند. هم چنین در به تعویق انداختن پیری پوست و بروز علائم آن اثرگذار خواهد بود. سلامت و درخشندگی موها در اثر بهبود گردش خون و تغذیه بهتر پوست و مو از دیگر فواید زرشک، عنوان می‌شود.

خواص زرشک در چربی سوزی:

حفظ رژیم غذایی برای افزایش چربی‌سوزی و لاغری در کنار انجام مرتب ورزش اهمیت فراوانی دارد. افزایش متابولیسم بدن عاملی است که به کاهش چربی مضر در خون منجر می‌شود. در صورت برهم خوردن تعادل رادیکال‌ های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها، بیماری چاقی و سایر موارد مرتبط با آن در بدن شکل خواهد گرفت. از این رو استفاده از عصاره و یا آب زرشک به‌ صورت منظم به حفظ این تعادل کمک خواهد نمود.

خواص زرشک سرشار از مواد مغذی:

وجود کربوهیدرات، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی، لزوم استفاده از این ماده را خاطرنشان می‌سازد. این ماده منبع عالی ویتامین C است. آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند محافظت در برابر آسیب‌های سلولی که به بروز بیماری‌های قلبی و سرطان می‌انجامد، را کنترل نمایند.

در هر 28 گرم از زرشک:

1. 89 کالری،
2. 1 گرم پروتیین،
3. 1 گرم چربی،
4. 3 گرم فیبر
5. 18 گرم کربوهیدرات، است.

همچنین ویتامین سی، آهن، منگنز و مس از جمله مواد معدنی فوق العاده‌ ای هستند که در زرشک یافت می‌شود. حتی رنگ قرمز آن که از آنتوسیانین‌ها ناشی می‌شود و نوعی رنگ گیاهی است، از جمله دیگر خاصیت زرشک، بوده و بر سلامت مغز و قلب تأثیرگذار است.

فواید زرشک حاوی ترکیبات مفید گیاهی:

بربرین از خانواده آلکالوئیدها است و ترکیبات آن به‌ علت اثرات درمانی و دارا بودن آنتی‌اکسیدان قوی شناخته می‌شود. این ماده می‌تواند با آسیب‌های ناشی از مولکول‌های واکنشی که رادیکال آزاد نامی‌ده می‌شوند، مبارزه کند. خواص زرشک، در کاسته شدن قند و سطح کلسترول شناخته شده است و در کنار آن می‌تواند رشد برخی سلول‌های سرطانی را نیز کند نموده و خواص ضدالتهابی داشته باشد.

خاصیت زرشک در کنترل دیابت:

بربرین می‌ تواند واکنش سلول‌ های بدن به هورمون انسولین که برای کنترل قند خون در بیماران دیابتی ضروری است را بهبود بخشد. مصرف زرشک طبق گزارش‌ ها می‌ تواند به کاهش قند خون منجر شود. حفظ رژیم غذایی سالم در افراد دیابتی اهمیت بسیاری دارد از این رو به کمک این خاصیت زرشک، گنجاندن آن در وعده‌های غذایی این افراد ضرورت می‌یابد.

بنا به تحقیقات صورت پذیرفته، خواص زرشک، اثرات مثبتی بر قند و هموگلوبین خون دارد و تأثیر آن با داروهای متفورمین سنتی دیابت قابل قیاس است. حتی مصرف روزانه 2 میلی‌گرم از عصاره میوه زرشک خشک می‌تواند به کاهش قابل توجه قند در خون منجر شود.

کمک به درمان اسهال از دیگر خواص زرشک:

در درمان اسهال قرن‌هاست که شناخته شده و دلیل آن نیز ناشی از وجود بربرین و غلظت بالای آن عنوان می‌شود. با مهار گیرنده‌ های خاص، عبور مدفوع از روده کند می‌شود و این امر به درمان این بیماری کمک می‌کند. فواید زرشک می‌تواند عفونت‌های ناشی از باکتری‌ های خاص نظیر‌ ای کولی ( coli) را درمان نماید. حتی در افراد ی که درگیر به سندرم روده تحریک پذیر، مصرف آن به‌طور قابل توجهی می‌تواند تعداد اسهال و دفعات دفع را کاهش دهد.

فواید زرشک در محافظت در برابر سندرم متابولیک:

این بیماری می‌ تواند خطر درگیری به بیماری‌ های قلبی عروقی و قند را افزایش دهد. با بهره مندی خاصیت زرشک و مصرف آن می‌توان از بروز این سندرم جلوگیری نمود. عواملی نظیر چاقی و قند خون بالا، کلسترول، تری گلیسیرید و فشار خون می‌توانند به بروز این بیماری منجر شوند که گنجاندن آب زرشک در رژیم غذایی می‌تواند این عوامل را کنترل نماید.

البته کاهش استرس اکسیداتیو که نوعی آسیب سلولی زیرین و ناشی از مولکول‌های واکنشی به نام رادیکال آزاد عنوان می‌شود نیز با این ماده قابل کنترل است. این بیماری می‌تواند به بیماری‌های قلبی و یا سایر مشکلات سلامتی در افراد منجر گردد.

خواص زرشک در کمک به سلامت دندان‌ها:

عصاره زرشک می‌تواند با التهاب مقابله نماید و این امر به دلیل وجود بربرین در آن است. از این رو التهاب لثه که با تجمع پلاک، تورم و تحریک همراه است، با این خواص زرشک، قابل درمان است.

خواص ضد سرطانی زرشک:

بربرین موجود در گیاه زرشک، می‌ تواند به مرگ سلول‌ های سرطانی بیانجامد. هم چنین مانع از تکثیر این سلول‌ها و مهار آنزیم‌های دخیل در چرخه آن‌ها می‌تواند از دیگر فواید زرشک، عنوان شود. بربرین از رشد تومور جلوگیری می‌نماید و مرگ سلول‌های سرطانی پروستات، کبد، استخوان و سینه را منجر می‌شود.

مبارزه با آکنه از دیگر خواص زرشک:

بیماری پوستی آکنه با بروز برجستگی‌ ها و جوش‌های ملتهب بر روی صورت مشخص می‌شود. این زواید، آزاردهنده بوده و کمک به رفع آن‌ها اهمیت فراوانی در زیبایی پوست دارد. استفاده از عصاره زرشک یا زرشک خشک می‌تواند به‌ طور قابل توجهی، تعداد این ضایعات را کاهش دهد.

وجود بربرین و سایر ترکیبات، این خاصیت زرشک، در درمان آکنه را منجر می‌شود. بهره مندی از آن در نوجوانان که تمایل به استفاده از داروهای طبیعی بیشتری را حس می‌کنند، گزینه بسیاری سودمند و بی‌خطری خواهد بود.

افزودن آسان به رژیم غذایی:

طعم ترش و اندکی شیرین زرشک می‌ تواند به راحتی به‌ صورت خام، در مربا، همراه غذایی نظیر برنج و یا سالاد مورد استفاده قرار گیرد. در تهیه چای و نوشیدنی نیز کاربرد فراوانی دارد. البته به‌ صورت کپسول خشک شده، عصاره‌ های مایع، ژل‌ ها و یا در انواع پماد ها نیز از آن استفاده می‌گردد. در ایران این ماده به صورت وسیعی برای تزیین انواع غذاها نیز کاربرد دارد که زرشک تازه خشک شده در این جایگاه کاربرد بیشتری دارد.

خواض زرشک موثر در درمان گلو درد:

برای درمان گلودرد ناشی از سرماخوردگی استفاده از زرشک  نیز مفید خواهد بود. خواص ضدالتهابی آن در درمان برونشیت، سینوزیت و گرفتگی بینی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

خواص زرشک در بهبود سوء هاضمه:

در صورت ابتلا به سوهاضمه می‌ توان تا 20 دقیقه قبل از خوردن غذا از اشکال گوناگون آن نظیر آب و یا چای زرشک استفاده نمود.

فواید زرشک در بهبود سلامت چشم:

بربرین موجود در این ماده نه تنها به بهبود دید بلکه به تخریب ماکولا نیز کمک خواهد نمود. این بیماری با بروز رسوباتی زرد رنگ در اطراف چشم، کاهش دید در افراد را موجب می‌شود.

تحریک تولید گلبول‌های سفید خون:

تولید مناسب گلبول‌ های سفید در خود برای بهبود لخته شدن خون به صورت طبیعی و کمک به التیام سریع زخم‌ها اهمیت فراوانی دارد. وجود بربرین و کمک به این روند از دیگر خواص زرشک، عنوان می‌شود.

بهینه سازی جذب آهن با بهره مندی از خواص زرشک:

ضرورت جذب آهن برای حفظ سلامتی اهمیت بسیاری دارد. دیگر استفاده ویتامین سی، در جذب آهن عنوان می‌شود. وجود این ماده در زرشک، این روند را تسریع می‌بخشد.

گرچه این موارد تنها بخشی از خواص ثابت شده این ماده مغذی گزارش می‌شوند در کنار آن می‌توان به خواص تب بری، کاهش دردهای رماتیسمی، تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان سنگ کیسه صفرا و کاهش اوره در خون نیز اشاره نمود.

باید به خاطر داشت که گرچه فواید زرشک، بر کسی پوشیده نیست اما استفاده غیرمجاز و بیش از حد این ماده نیز می‌تواند به ناراحتی‌های معده و اسهال بیانجامد. هم چنین مصرف آن برای کودکان، زنان باردار و شیرده باید با تجویز و توصیه پزشک صورت پذیرد.

نحوه مصرف زرشک:

از زرشک در تهیه مربا، لواشک، مارمالاد، آبمیوه، ژله، پودر، چای و … استفاده می‌گردد. بسیاری از ترکیب این ماده و سایر طعم دهنده بهره می‌برند. به طور مثال دمنوش‌های زرشک با عناب، زعفران، عسل و … کاربرد فراوانی دارد. این دمنوش‌ها را می‌توان به صورت آماده و پاکتی خریداری نمود و یا در منزل نسبت به تهیه آن اقدام کرد. بدیهی است که استفاده از مقادیر تازه خشک شده آن اهمیت فراوانی دارد.

نحوه خشک کردن زرشک:

برای بهره‌ مندی از حداکثر خواص زرشک؛ در هر وعده غذایی، نحوه خشک کردن آن یا خرید از مراکز قابل اعتماد اهمیت فراوانی دارد. برخی تمایل دارند تا گونه تازه آن را خریداری نموده و به صورت شخصی و در خانه خود به خشک نمودن آن اقدام نمایند.

با خشک کردن زرشک می توان تا حد مطلوبی از خرابی و فساد آن جلوگیری نمود. مراحل گوناگونی نظیر سایه خشک یا صنعتی و یا بهره‌گیری از نور آفتاب برای این منظور پیشنهاد می‌گردد. باید به خاطر داشت که روش صنعتی و یا آفتاب می‌تواند زیبایی رنگ‌دانه‌های آن را زایل نماید و کیفیت رنگ‌دهی در این ماده را نیز کاهش دهد.

کلام آخر در مورد خواص زرشک:

از آنجایی‌ که ایران بزرگترین تولید کننده زرشک در دنیا به‌ شمار می‌رود، استفاده گسترده از این ماده خوش رنگ و سودمند کاربرد و اهمیت فراوانی دارد. گونه‌های بسیاری از این ماده مغذی یافت می‌شود که درک و چگونگی مصرف آن می‌تواند شناخت خاصیت زرشک و استفاده از آن در رژیم غذایی را بهبود بخشد.

در صورتی که شما نیز از خواص زرشک، در رژیم غذایی و یا مراقبت‌های پوست و موی خود بهره می‌برید، با اشتراک‌گذاری این اطلاعات می‌توانید به راحتی خواص و طرز مصرف آن را به دیگران نیز آموزش دهید. هنوز آزمایش‌های بسیاری برای درک مزایای آن در حال انجام است و استفاده از تجربیات دیگران می‌تواند به درک عمیق‌تری از تأثیرات این ماده منجر گردد.

منابع مقاله فواید زرشک:

1. https://gardenerspath.com/plants/ornamentals/grow-barberry/
2. https://goldnahal.ir
3. https://www.healthline.com/nutrition/barberries
4. https://www.iribnews.ir